TATABAHASA

 

Secara umumnya, tatabahasa bahasa Melayu mencakupi dua bidang: 

Morfologi: kajian tentang kata dan pembentukan kata, kelas kata dan imbuhan.

Sintaksis: kajian tentang pembentukan ayat.

Morfologi ialah bidang yang mengkaji struktur, pembentukan kata dan golongan kata. Dalam morfologi, unit terkecil yang mempunyai makna dan tugas nahu ialah morfem. Para pelajar juga perlu mengetahui maksud istilah morfem dan kata. Ini kerana kedua-dua adalah berbeza dari segi fungsi dan konsep.

Morfem

Morfem ialah unit terkecil yang menjadi unsur perkataan. Sekiranya kata tidak boleh dipecahkan kepada unit bermakna atau nahu yang lebih kecil, maka kata-kata ini terdiri daripada satu unit atau satu morfem. Misalnya "minum". "Minum" tidak akan berfungsi dan memberi makna jika dipecahkan kepada mi dan num. Sebaliknya, kata "diminum" boleh dipecahkan kepada dua morfem, iaitu "di" dan "minum".Kesimpulannya, perkataan boleh terdiri daripada beberapa morfem.

Morfem boleh dibahagi kepada dua, iaitu morfem bebas dan morfem terikat.

Morfem Bebas	Morfem terikat/imbuhan
Dapat berdiri sendiri, misalnya:   minum, cuti, sekolah, periksa	Bentuk imbuhan, misalnya:   mem, per, kan, ber
Mempunyai maksud sendiri.	Tidak mempunyai makna tetapi mempunyai fungsi tatabahasa atau nahu. Boleh mengubah makna sesuatu kata dan seterusnya makna ayat.

Morfem terikat/imbuhan

Morfem terikat/imbuhan boleh dibahagi seperti berikut:

Awalan. Ditambah pada bahagian depan kata dasar. Misalnya membaca, menghafal.

Akhiran. Ditambah pada bahagian belakang kata dasar.

Sisipan. Diselit di antara unsur unsur kata dasar. Misalnya telapak (tapak)

Apitan. Ditambahkan serentak pada awalan dan akhiran kata dasar. Misalnya, imbuhanper....an dalam permainan.

Proses terbentuknya ayat bermula daripada morfem
MORFEM --> PERKATAAN --> FRASA --> KLAUSA --> AYAT

Kata boleh dibentuk melalui tiga cara utama iaitu pengimbuhan, pemajmukan dan penggandaanseperti dalam gambarajah di bawah.

Golongan Kata dalam bahasa Melayu terbahagi kepada empat bahagian yang besar: 

Kata nama

Kata kerja

Adjektif

Kata tugas.

Bahagian-bahagian itu terdiri daripada dua kumpulan kata, iaitu kata isian dan kata tugas. "Kata isian" ialah kumpulan kata yang terbuka dan sentiasa berkembang. Kata nama, kata kerja dan adjektif ialah kata isian terbuka. "Kata tugas" pula ialah kumpulan kata tertutup, contohnya dan, itu, amat, walaupun dan sebagainya. Kata-kata juga boleh digolongkan berdasarkan faktor sintesis dan semantik.

Kata nama 

Kata nama terbahagi kepada dua bahagian yang besar iaitu nama am, nama khas, ganti nama dannama terbitan. Kata nama am ialah kata yang digunakan untuk menjelaskan nama sesuatu yang bernyawa seperti orang, haiwan, dan sesutu yang tidak bernyawa seperti tumbuh-tumbuhan, tempat , benda, dan sebagainya secara umum. Kata nama khas ialah kata nama yang secara khususnya digunakan untuk menyebut nama sesuatu benda sama ada benda yang bernyawa dan yang tidak bernyawa. Kata ganti nama pula ialah kata nama yang digunakan untuk mewakili diri seseorang atau sebagai penunjuk. Kata nama terbitan wujud apabila kata nama am atau kata kerja diberi imbuhan.

Kata kerja 

Kata kerja merupakan kata yang menjadi inti dalam frasa kerja, sama ada yang berlaku atau dilakukan. Contohnya, berjalan, makan, memakan, dimakan dan sebagainya. Kata kerja terbahagi kepada, kata kerja transitif ( Perbuatan Melampau ) dan kata kerja tak transitif ( Perbuatan tidak Melampau ).

Adjektif
Adjektif ialah kata yang menjadi inti dalam frasa adjektif seperti manis sekali, sudah lama sungguh, masih lebat lagi (kata yang menjadi inti frasa digariskan di bawahnya).
Kata-kata dalam golongan kata adjektif menerangkan keadaan atau sifat sesuatu nama atau frasa nama. Kata adjektif boleh dikenali jika kata berkenaan didahului oleh kata penguat seperti amat, sangat, sungguh, sekali, paling, agak, benar.

Kata sendi 

Kata sendi adalah kata yang digunakan untuk menyambungkan frasa nama dengan kata atau frasa-frasa dalam ayat.

Kata hubung 

Kata hubung ialah perkataan yang digunakan untuk menggabungkan perkataan dengan perkataan rangkai kata dengan rangkai kata ayat dengan ayat.

Kata seru 

Digunakan untuk melahirkan pelbagai perasaan, seperti suka, duka, marah, gembira, mencabar, dicabar dan sebagainya.

Kata tanya 

Kata tanya digunakan untuk bertanya atau menyoal sesuatu. Kata tanya hadir di dalam predikat. Kata tanya mesti diikuti oleh partikel ‘kah’ apabila digunakan di awal ayat tanya. Kata tanya boleh wujud di awal, di akhir atau di tengah ayat. Partikel ‘kah’ tidak diperlukan jika kata tanya terletak pada akhir ayat. Contoh kata tanya ialah kenapa, mengapa, bila, apa, mana, bagaimana, siapa dan berapa.

Kata perintah 

Kata perintah bertugas untuk memberi tindak balas kepada orang yang mendengar (pihak kedua) sebagai larangan, silaan dan permintaan.

Sintaksis

Sintaksis merupakan satu cabang ilmu bahasa yang mengkaji bentuk, struktur, dan binaan atau konstruksi ayat. Sintaksis bukan sahaja mengkaji proses pembinaan ayat tetapi juga hukum-hukum yang menentukan bagaimana perkataan disusun dalam ayat.

Ayat

Ayat ialah binaan yang terdiri daripada unsur ayat, iaitu unit-unit yang membentuk ayat.

Contoh:Ahmad sedang membuat kerja rumah.

Contoh ayat di atas terdiri daripada dua bahagian iaitu (i) Ahmad sedang dan bahagian (ii) membuat kerja rumah. Bahagian subjek dan predikat, merupakan bahagian utama yang membentuk klausa atau ayat bahasa Melayu. Subjek dan prediket pula mempunyai unsur-unsur, iaitu sama ada frasa nama (FN), frasa kerja (FK), frasa adjektif (FA) dan frasa sendi nama (FS).

Bahasa Melayu mempunyai berbagai-bagai jenis ayat untuk menyatakan maksud yang sama. Ciri-ciri ini menyebabkan bahasa Melayu merupakan sebuah bahasa yang sentiasa hidup serta menarik. Jika hanya satu jenis ayat saja yang digunakan akan timbul rasa jemu pada pembaca. Oleh sebab itu, sasterawan dan penulis yang baik selalu menggunakan jenis-jenis ayat yang lain, sesuai dengan keperluan.

Jenis-jenis ayat bahasa Melayu dapat digolongkan kepada empat ragam:

1.    Ayat penyata:

·         Ayat transitif dan ayat intransitif

·         Ayat aktif dan ayat pasif

·         Ayat sungsang

·         Ayat nafi

·         Ayat inti dan ayat gabungan

2.    Ayat perintah

3.    Ayat tanya

4.    Ayat seru

Ayat aktif

·         Ayat aktif dengan kata kerja transitif

·         Ayat aktif dengan kata kerja pasif

Ayat pasif

Berbanding dengan ayat aktif yang menekankan subjek, ayat pasif memberikan penekanan terhadap objek dan perbuatan sehingga subjek pelaku tidak dipentingkan atau langsung tidak perlu dinyatakan. Hal ini ada kaitannya dengan bahagian manakah yang anda hendak pentingkan atau menegaskan. Contohnya:

·         Perkara itu sudah diselesaikannya; atau

·         Perkara itu sudah diselesaikan

adalah ayat-ayat pasif yang menegaskan "perkara itu", bukan pelaku yang menyelesaikan perkara itu. Bandingkan dengan ayat, "Dia sudah menyelesaikan perkara itu." Ayat itu menegaskan pelaku "dia".

Ayat perintah

Ayat perintah bertugas untuk menyatakan sesuatu yang berupa perintah, larangan, suruhan, permintaan, ajakan, silaan, doa, dan harapan.

Jenis perintah	Contoh penggunaan
Perintah	Berdiri di atas kerusi itu.
Suruhan	Ikat tali kasut anda dengan betul.
Larangan	Jangan pergi ke sungai yang dalam airnya.
Permintaan	Tolong angkat baju itu.
Ajakan	Mengucaplah banyak-banyak.
Silaan	Sila jamu selera.
Doa	Syukurlah kamu sudah kembali.
Harapan	Harap-harap hari tidak hujan.

Perhatikanlah bahawa ayat-ayat di atas mempunyai susunan yang sama, iaitu subjeknya tidak dinyatakan. Ini disebabkan subjeknya nyata dan merujuk kepada orang yang ayat perintah itu ditujukan.

Contoh-contoh di atas juga menunjukkan bahawa awalan "ber" dan "meN" kekadang tidak digugurkan. Aturan yang perlu dipegang ialah:

·         Untuk kata kerja intransitif (kata kerja yang tidak memerlukan objek): awalan tidak boleh digugurkan.

·         Untuk kata kerja transitif (kata kerja yang memerlukan objek): awalan meN hendaklah digugurkan.

Ayat nafi

Ayat nafi ditandai oleh adanya kata "bukan" dan "tidak". Secara umum, ayat nafi digunakan untuk menafikan atau menidakkan sesuatu, umpamanya:

·         Dia tidak berpengalaman, tetapi cekap.

·         Aurora bukan jururawat, tetapi doktor.

Disamping itu, ayat nafi boleh juga digunakan untuk menekankan atau menegaskan sesuatu maksud. Contohnya:

Ayat biasa	Ayat nafi
Cadangannya harus diketepikan.	Cadangannya tidak perlu kita pedulikan.
Kerja ketua memang susah.	Kerja ketua tidak pernah senang.

Walaupun kedua-dua ayat dalam setiap pasangan di atas mempunyai maksud yang sama, ayat nafi menekankan maksudnya, sedangkan ayat biasa menyatakan maksud secara biasa sahaja.
Peranan ayat nafi sebagai penegas maksud juga boleh diperhatikan dalam ayat tanya, umpamanya:

1.    Bukankah orang itu guru kamu?

2.    Tidakkah kamu ingin menyertai peraduan itu?

3.    Anda sudah faham, bukan?

Penggunaan dengan frasa nama

Secara umum, kata nafi "bukan" digunakan apabila frasa yang mengikutinya ialah frasa nama. Contohnya:

1.    Ini bukan kucing.

2.    Malaysia bukan negara republik.

3.    Gajah bukan haiwan yang terbesar di dunia.

Selain itu, "bukan" juga boleh digunakan untuk frasa yang lain daripada frasa nama dalam hubungan seperti yang berikut:

1.    Dia bukan bodoh, tetapi malas.

2.    Dia bukan belajar, tetapi bermain.

Kata "bukan" dalam kedua-dua ayat itu boleh juga digantikan dengan "kata tidak":

1.    Dia tidak bodoh, tetapi malas.

2.    Dia tidak belajar, tetapi bermain.

Bagaimanapun, penggantian "bukan" dengan "tidak" menyebabkan sedikit perubahan maksud. Penggunaan "tidak" hanya menyatakan maksud secara biasa, sedangkan penggunaan "bukan" menekankan pertentangan dua keadaan secara jelas.

Penggunaan dengan frasa sendi

Untuk frasa sendi, kata nafi bukan dan tidak digunakan menurut kesesuaian, umpamanya:

1.    Saya tidak ke sekolah hari ini kerana sakit.

2.    Saya bukan dari sektor kerajaan.

3.    Malaysia bukan di benua Afrika.

4.    Buku ini bukan untuk anda.

Kata "bukan" dan "tidak" dalam keempat-empat ayat di atas tidak boleh saling berganti. Oleh sebab itu, perhatian harus diambil dalam penggunaan kata "bukan" dan "tidak".

Kesalahan yang biasa berlaku

Kesalahan yang biasa berlaku untuk ayat nafi ialah kekeliruan antara penggunaan kata "bukan" dan "tidak".

Ayat tanya

Ayat tanya dalam bahasa Melayu boleh dibentuk dengan tiga cara:

Cara-cara untuk membentuk ayat tanya

1.   Membubuh tanda tanya pada akhir ayat penyata

Ayat penyata	Ayat tanya
Tetamu sudah tiba.	Tetamu sudah tiba?
Buah itu sudah masak.	Buah itu sudah masak?
Mereka hendak menolong kita.	Mereka hendak menolong kita?

Dengan tidak mengubah susunan ketiga-tiga ayat di atas, ayat-ayat tanya boleh dibentuk dengan tanda tanya di hujung ayat-ayat penyata. Dalam pertuturan, ayat tanya di atas dinyatakan dengan suara menaik pada akhir ayat.

2.   Menggunakan partikel "kah"

Ayat-ayat tanya dalam bahagian di atas juga boleh disungsang melalui penggunaan partikel "kah" untuk mencipta ayat tanya sungsang:

Ayat penyata	Ayat tanya
Tetamu sudah tiba?	Sudah tibakah tetamu?
Buah itu sudah masak?	Sudah masakkah buah itu?
Mereka hendak menolong kita?	Hendak menolong kitakah mereka?

Penggunaan partikel "kah" dalam jenis ayat tanya ini adalah penting untuk mengelakkan kesamaran makna.

3.   Menggunakan pelbagai kata

Ayat tanya juga boleh dibentuk dengan menggunakan kata ada, apa, bila, bagaimana, berapa,mengapa, mana, dan siapa.

Kata	Ayat tanya
	Tanpa partikel "kah"	Dengan partikel "kah"
Ada	Tiada	Adakah cara saya ini betul?
Apa	Apa yang kamu beli tadi?	Apakah yang kamu beli tadi?
Bagaimana	Bagaimana cara untuk mendaftar diri?	Bagaimanakah cara untuk mendaftar diri?
Bila	Bila ayah kamu pulang?	Bilakah ayah kamu pulang?
Mengapa	Mengapa kamu datang lambat hari ini?.	Mengapakah kamu datang lambat hari ini?.
Mana	Mana ibu?	Manakah ibu?
Siapa	Siapa nama jiran baru kamu?	Siapakah nama jiran baru kamu?

Kecuali kata "ada", yang lain dapat berdiri sendiri tanpa partikel "kah". Bagaimanapun, partikel "kah" sering digunakan untuk maksud penegasan.

Kesalahan yang biasa berlaku

Kesalahan yang biasa berlaku ialah penggunaan partikel "kah" di hujung ayat. Umpamanya:

·         Tetamu sudah tibakah?

·         Buah itu sudah masakkah?

·         Mereka hendak menolong kitakah?

Kesalahan ini tertimbul kerana dipengaruhi oleh bahasa sehari-hari seperti berikut:

·         Tetamu sudah tibake?

·         Buah itu sudah masakke?

·         Mereka hendak menolong kitake?

"Ke" sebagai bentuk ucapan sehari-hari bagi "kah" tidak boleh digunakan dalam tulisan. Selain itu, "kah" tidak boleh digunakan di hujung ayat.

Ayat songsang

Dalam ayat songsang, predikat terletak pada awal ayat dan subjek pula terletak pada hujung ayat. Ini merupakan hal yang terbalik dalam ayat biasa:

AYAT BIASA	→	SUBJEK + PREDIKAT
AYAT SONGSANG	→	PREDIKAT + SUBJEK
AYAT PASIF	→	OBJEK + KATA KERJA + SUBJEK

Ayat songsang memberikan lagi satu cara untuk menyatakan sesuatu supaya membantu menghidupkan tulisan anda. Penggunaan ayat songsang sekali sekala akan menyebabkan bahasa anda akan lebih indah dan segar. Selain itu, ayat songsang amat berguna jika anda perlu menekankan predikat, dan bukan subjeknya. Semua jenis ayat dapat disongsangkan.

Jenis ayat	Susunan biasa	Susunan songsang
Ayat inti	Encik Yosri birokrat.	Birokratlah Encik Yosri.
	Kucing itu ke sana.	Ke sana kucing itu.
Ayat tanya	Orang itu adik kamu?	Adik kamukah orang itu?
	Kamu belum makan?	Belum makankah kamu?
Ayat pasif	Surat itu akan saya kirimkan.	Akan saya kirimkan surat itu.
	Saya ketinggalan bas pada hari itu.	Ketinggalan bas saya pada hari itu.

Perhatikanlah bahawa dalam setengah-tengah ayat seperti di atas, partikel "kan" (untuk ayat tanya) dan partikel "lah" (untuk ayat berita) perlu digunakan supaya jelas bentuk ayat songsang itu.

Ayat inti

Ayat inti ialah ayat yang paling ringkas. Ayat ini boleh digunakan untuk menerangkan sesuatu dengan ringkas dan tepat, tanpa menimbulkan sebarang kesamaran makna. Umpamanya, jika anda menyatakan "Emas ialah logam", tiada tafsiran makna lebih daripada satu. Oleh itu, ayat inti amat berguna untuk menjelaskan sesuatu dengan konkrit. Selain itu, sasterawan sering menggunakan ayat inti untuk mempercepatkan jalan cerita, atau untuk menimbulkan perasaan ingin tahu pembaca.

Ayat gabungan

Ayat gabungan ialah ayat yang terdiri daripada dua atau lebih ayat yang digabungkan menjadi satu ayat dengan menggunakan kata penghubung seperti dan, serta, atau, tetapi, lalu, dan sebagainya untuk mengaitkan pendapat yang berhubungan antara satu dengan yang lain. Bahasa Melayu mempunyai enam pola ayat gabungan, iaitu:

1.    Ayat dengan ayat

2.    Subjek dengan subjek

3.    Predikat dengan predikat

4.    Adverba dengan adverba

5.    Objek dengan objek.

6.    Ayat gabungan dengan kata penghubung yang berpasangan.

Jenis ayat gabungan	Ayat komponen	Ayat gabungan
Ayat dengan ayat	Abu amat rajin bekerja. Majikan menaikkan gajinya.	Abu amat rajin bekerja dan majikan menaikkan gajinya.
Subjek dengan subjek	Ali suka makan manggis. Ahmad suka makan manggis.	Ali dan Ahmad suka makan manggis.
Predikat dengan predikat	Mereka menghadiri ceramah itu. Mereka menganggap ceramah itu sangat berfaedah.	Mereka menghadiri ceramah itu kerana mereka menganggap ceramah itu sangat berfaedah.
Adverba dengan adverba	Saya akan menghabiskan kerja itu besok. Jika tidak jadi, saya akan menghabiskan kerja itu lusa.	Saya akan menghabiskan kerja itu besok atau lusa.
Objek dengan objek	Ibu membeli sayur di pasar. Ibu membeli ikan di pasar.	Ibu membeli sayur dan ikan di pasar.
Ayat gabungan dengan kata penghubung yang berpasangan	-	Sedangkan dia tidak dapat memasuki kolej itu, apatah lagi saya.

Selain daripada memperkaya gaya penulisan, ayat gabungan dapat mengaitkan dua ayat yang seakan-akan tidak ada perkaitan. Contohnya:

1     Perkara itulah yang saya nyatakan kepada Polar.

2    Polar tidak percaya.

Kedua-dua ayat seakan-akan tidak ada perkaitan. Jadi, dalam hal sedemikian, ayat gabungan yang berikut amat perlu digunakan:

Perkara itulah yang saya nyatakan kepada Polar, tetapi Polar tidak percaya.

Ayat pancangan

Ayat pancangan ialah ayat gabungan yang terdiri daripada satu ayat besar dan satu klausa (ayat kecil), umpamanya:

·         Keluarga Ali berpindah ke Kuala Lumpur kerana penukaran kerjanya.

·         Jika hari hujan, saya tidak akan keluar dari rumah.

·         Angkatan tentera British tertewas di Singapura walaupun mempunyai lebih askar berbanding dengan tentera Jepun.